En önde gelen 4 yaklaşım şunlardır:

1. Farkındalık Temelli Stres Azaltma (Mindfulness Based Stress Reduction Program)

(Kabat-Zinn, 1989)

Fiziksel ve zihinsel sağlıkla ilgili bir stres azaltma programıdır. 8 ile 10 hafta sürer. Bu program Jon Kabat-Zinn tarafından davranışsal tıp kapsamında geliştirilmiş ve ilk geliştirilme sürecinde kronik ağrı ve strese ilişkin bozukluklar hedef alınmıştır. Farkındalık-Temelli Stres Azaltma Programında birçok Farkındalık meditasyonu tekniği öğretilmektedir.  Bunlar; nefes egzersizi, beden taraması (body scan), oturma meditasyonu, yoga, farkında yürüyüstür (mindfull walking). Katılımcılar aynı zamanda yürümek, ayakta durmak ve yemek yemek gibi sıradan aktiviteler yaparken de farkındalık çalışması yaparlar. Tüm farkındalık egzersizlerinde, katılımcılardan tüm dikkatlerini gözlemeye vermeleri ve her an onun farkında olmaları istenir.

2. Farkındalık Temelli Bilişsel Terapi (Mindfulness Based Cognitive Therapy - MBCT)

(Segal, Williams ve Teasdale, 2002)

Farkındalık Temelli Bilişsel Terapi Segal, Williams, ve Teasdale tarafından daha çok depresif nüksleri önlemek amacıyla geliştirilmiş bir Farkındalık Terapisidir (2002).  Danışanlara düşüncelerini gözlemlemeyi öğretir ve MBSR’nin (bilinçlilik temelli stres azaltma) bilişsel terapi ve depresyon için kullanılan bir uygulamasıdır.  Amacı farkındalık eğitimi ile bilinçliliğin geliştirilmesidir.

Katılımcılar düşünceler ve duygular üzerinde merkezsizleştirilmiş bir perspektif geliştirmeyi desteklemek adına açık ve kabul edici bir yönelim geliştirmeye çağırılır. Bu danışanlara temel konsantrasyon becerilerini öğreten beden taraması, farkında nefes, beden, sesler ve düşüncelerin farkında varma gibi meditasyonlar, düşüncelerin duyguların ve bedensel duyumların farkında olma, mesafe koyma (decentering) ve beden aracılığıyla deneyimlenene dair farkındalık geliştirme aracılığıyla yapılır(Ogel, 2011).  

3. Kabul ve kararlılık terapisi (Acceptance And Commitment Therapy - ACT)

(Hayes, Strosahl ve Wilson, 1999; Hayes, Strosahl ve Houts, 2005)

Davranışçı ve hümanistik yaklaşımları  farkındalıkla bütünleştiren bir terapi yaklaşımıdır. Bireysel olarak uygulanan terapide, farkındalığı  günlük yaşama adapte edilebilecek pek çok farklı alıştırma kullanılmaktadır. Adından da anlaşılabileceği gibi, ACT’de kabullenme özelliği daha fazla vurgulanmaktadır. ACT 6 temel ilkeye dayanır ve terapi süreci bu ilkeler üzerine kurgulanmıştır. Bu ilkeler; şimdiye odaklanmak, bilişsel ayrışma (cognitive defusion), kabullenme, bir bağlam olarak kendilik (self as a context), değerler, değişime kararlılıktır. Danışanları hoşa gitmeyen duygularını kontrol etmelerinden çok kabul etmeye yönlendirir.

4. Diyalektik Davranış Terapisi (Dialectical Behavior Therapy - DBT)  

(DBT; Linehan, 1993a, 1993)

DBT'nin öncüsü Marsha Linehan tarafindan borderline kişilik bozukluğu ve duygu düzenleme tedavilerinde kullanilmak amaciyla geliştirilmiştir. DBT danışanları farkındalık becerilerini kişiler arası etkinlik, duygu düzenleme stratejileri, kaygıya tolerans geliştirme becerileri  kapsayacak şekilde, bir sene süre ile haftalık seanslar dâhilinde öğrenirler. Danışanlar grupta öğrenilen becerileri gündelik yaşamlarına uygulamak için bireysel terapistleri ile çeşitli çalışmalar yaparlar

Eğitim haftalık ödevlerle birlikte hem deneyimsel hem de didaktik öğrenmeyi içerir. Formel bir meditasyon pratiği yerine, DBT sıklıkla "gündelik hayatta farkındalık" gibi formel olmayan farkındalık becerilerine yer verir. Bu fark, Borderline Kişilik Bozukluğu olan hastalarının uzun süren meditasyon uygulamalarını başarmada diğerlerine göre daha başarısız olmalarından kaynaklanmaktadır(Ögel, 2011).

5. Diğer Farkındalık ve kabul temelli tedavi programları

• Bütünleştirilmiş davranışçı evlilik terapisi (Jakopson, Christensen, Prince, Cordove ve Eldridge, 2000)

• Roemer ve Orsillo’nun (2002) genel anksiyete bozukluğu tedavisi

• Marlatt’ın (2002) madde bağımlılığı çalışması

• Kohlenberg’in fonksiyonel analitik psikoterapisi (Kohlenberg ve Tsai, 1991)

• Kristeller ve Hallett’in (1999) yeme bozuklukları ile ilgili yaklaşımı

• Martell, Addis ve Jakopson’un (2001) depresyon tedavisindeki stratejileridir.

Yazan: Zümra Özyeşil 

Kaynaklar

Brown, K. W., & Ryan, R. M. (2003). The benefits of being present: Mindfulness and its role in psychological well-being. Journal of Personality and Social Psychology, 84, 822-848.

Hayes, S. C., Stroshal, K. D., & Houts, A. (Eds.)(2005). a practical guide to acceptance and commitment Nyanaponika Therapy. New York: Springer.

Germer, C. K. (2009). The mindful path to self-compassion: Freeing yourself from destructive thoughts and emotions. Hove: Routledge.

Germer, C. K., Siegel, R., & Fulton, P. (Eds.). (2005). Mindfulness and psychoNyanaponika Therapy. New York: Guilford Press.

Hayes, S. C., Stroshal, K. D., & Wilson, K. G. (1999). Acceptance and commitment Nyanaponika Therapy: An experiential approach to behavior change. New York: Guilford Press.

Jacopson, N., Christensen, A., Prince, S., Cordove, & Eldridge, K. (2000). Integrative behavioral couple Nyanaponika Therapy: An acceptance-based, promising new treatment for couple discord. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 68, 351-355.

Kabat-Zinn, J. (2009). Full catastrophe living: Using the wisdom of your mind and body to face stress, pain, and illness. New York: Delacorte.

Kabat-Zinn, J. (1994). Wherever you go there you are. New York: Hyperion.

Kohlenberg, R. J. & Tsai, M. (1991). Functional Analytic PsychoNyanaponika Therapy: A guide for creating intense and curative Nyanaponika Therapeutic relationships. New York: Plenum.

Kristeller, J. & Hallett, C.B. (1999). An exploratory study of a meditation-based intervention for binge-eating disorder. Journal of Health Psychology, 4(3): 357-363.

Linehan, M. M. (1993a). Cognitive-behavioral treatment of borderline personality disorder. New York: Guilford.

Linehan, M. M. (1993b). Skills training manual for treating borderline personality disorder. New York: Guildford.

Marlatt, A. (2002). Substance abuse treatment and the stages of change. Addiction, 97(5), 605-609.

Martell, C. R., Addis, M. E., & Jacobson, N. S. (2001) Depression in context: Strategies for guided action. NY: Norton

Nyanaponika Thera N. (1972). The Power of Mindfulness. San Francisco, CA: Unity Press.

Nyanaponika Thera, N. (1991). The heart of Buddhist meditation. Boston: Weiser Books.

Ogel, K., (2011) Farkındalık ve kabullenme terapileri, HYB yayınları

Roemer, L., & Orsillo, S. M. (2002). Expanding our conceptualisation of and treatment for generalized anxiety disorder: Integrating mindfulness/acceptance-based approaches with existing cognitive-behavioral models. Clinical Psychology: Science and Practice, 9(1), 54−68.

Segal, Z. V., Williams, J. M. G., & Teasdale, J. D. (2002). Mindfulness-based cognitive Nyanaponika Therapy for depression: A new approach to preventing relapse. New York: Guilford.

Siegel, J. D. (2010a). The Mindful Nyanaponika Therapist. New York: W. W. Norton & Company, Inc.

Siegel, R. D. (2010b). The Mindfulness Solution: Everyday Practices for Everyday Problems. New York: The Guilford Press.

Farkındalık Terapisi Çalışma Grubu - 2013