|
Nörobiyolojik bulgular farkındalık
eğitiminin, farkında olmadan yapılan kompulsif davranışlara
alternatifler geliştirdiğini göstermektedir. Bağımlılık bağlamında,
farkındalık madde için duyulan şiddetli arzunun tetikleyicilerini fark
etmeyi getirmekte ve böylece alışılmış tepki yerine arzuyu durdurmak
için başka bir şeyin seçilmesine yardımcı olabilmektedir.
Farkındalık eğitimi, yargılamadan, analiz
etmeden ve tepki vermeden madde için duyulan şiddetli arzunun farkında
olma ve arzuyu kabul etme ile relapsa yol açan düşünce sistemini
bozabilir. Farkındalık eğitimi; daha önce olumlu ve olumsuz
pekiştireçlerle eşlenmiş olan bağımlı davranışı, üstbilişsel farkındalık
ve gevşeme ile eşleyerek karşı şartlandırma görevi görür. Bu bağlamda
farkındalık, dürtülerle baş etme stratejisi olmanın yanı sıra kişiyi
tatmin eden davranışın yerine alternatif bir bağımlılık fonksiyonu da
görebilir. Farkındalığın artması aynı zamanda kişinin madde ipuçları ya
da uyaranları karşısında harekete geçme olasılığını da da düşürür ve
kişinin dürtüsel davranmasını engeller.
Farkındalık Temelli Relaps Önleme
Farkındalık temelli relaps önleme yöntemi
yeni bir bilişsel davranışçı müdahale olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu
relaps önlemenin amacı, kişinin düşünceleri, duyguları ve duyumlarını
farkındalık uygulayarak fark etmesi ve kabullenmesidir. Aynı zamanda
farkındalık becerilerini yüksek riskli durumlarda etkin bir baş etme
mekanizması olarak kullanmasıdır.
Madde kullanma arzusu ve bu arzu sırasında uygulanabilecek farkındalık
tekniklerinin kişiye öğretilmesi, maddeyi bırakmanın getirdiği
psikolojik ve fizyolojik tepkilere farkındalığın ve kabulünün
geliştirilmesinde önemli bir araçtır. Etkin baş etme mekanizmalarının
öğretilmesi, öz-yeterliğin geliştirilmesi, olumlu sonuç beklentilerinin
sorgulanması ya da ayıklığın bozulması etkisi’nin öğretilmesi gibi belli
bazı relaps önleme stratejilerinin yanında hastanın düzenli olarak
farkındalık egzersizleri yapması, hastanın farkında olma ile relaps
önleme becerileri arasında bağlantı kurmasına yardımcı olur.
Yüksek riskli durumların saptanması relaps önlemenin temel parçasıdır.
Hastalar, relaps işaretlerini erken fark etme ve madde ile ilgili daha
önceden ilişkilendirilmiş kişiler ve yerler gibi ipuçlarını saptama
konusunda eğitilirler. Farkındalık, hastaların durumsal ipuçlarını
saptamada ve çevresel etkilere verilen tepkileri denetlemede yeni bir
yol açılmasını sağlar.
Hastalar, hoş ya da hoş olmayan düşünceler, duygular ve duyumları
gözlemleme ve yargılamadan kabullenme konusunda eğitilirler.
Farkındalığın temel parçalarından biri, danışana sakinleşmek ve zihnini
bir noktada odaklamak için dikkatini nefesinde toplamasını öğretmektir.
Bu “bilge akıl” olarak da adlandırılmaktadır. Bu artan farkındalık ve
kabullenme, yüksek riskli durumlarda danışanın durumsal ipuçlarına daha
uygun tepkiler vermesi ve relaps olasılığının düşmesi sonucunu
getirmektedir.
Kişinin, yüksek riskli durumlara farkındalıkla tekrar tekrar maruz
kalması ve bu sırada arzuya kapılmadan dürtüsel bir şekilde maddeyi
kullanmaması kişinin öz-yeterliğinde artışa sebep olacaktır. Aynı
zamanda önceden bağımlılık yapan madde ile ilişkilendirilmiş olumlu ve
olumsuz pekiştireçlerin karşı koşullandırılması da sonuçlardan biridir.
Farkındalık bağlamında, danışanların
şimdiye odaklanmaları, böylece geçmiş olayları bırakmaları ve gelecekle
ilgili planlar yapmamaları (madde kullanımı sonrası beklenen öfori)
sağlanmaktadır.
Buna ek olarak, danışanları çabaları için takdir etmek, farkındalık
alıştırmalarının zorluğu konusunda onlara hak vermek ve onları
desteklemek ve küçük adımları olumlu bir değişime doğru ilk adımlar
olarak görmek danışanların öz-yeterliklerini oluşturmalarını yardımcı
olacaktır.
Çeviren: Psk. Ceren Koç
Kaynak
Katie Witkiewitz, G. Alan Marlatt, PhD,
Denise Walker, PhD . Mindfulness-Based Relapse Prevention for Alcohol
and Substance Use Disorders. Journal of Cognitive Psychotherapy: An
International Quarterly Volume 19, Number 3 • 2005
|
